Ерменците се населиле во Бугарија уште во 5 век, според достапните артефакти, кога византиските императори населиле илјадници претставници на оваа етничка група во Тракија, Родопите и Македонија. Од тоа време до денес, имаше неколку големи бранови на ерменски доселеници кои се упатија кон бугарските земји и трајно се населиле во поголемите градови. Низ вековите, некои од нив се споиле во локалната средина, ја изгубиле својата самосвест и идентитет, но отсекогаш постоеле постојани ерменски колонии кои ги зачувале своите корени и традиции. Тоа го потврдуваат голем број зачувани документи - патописи на патници и свештени лица, кои минувајќи низ Бугарија го документираат присуството на ерменските цркви и училишта, што го докажува не само присуството на Ерменците, туку и нивниот активен социјален и верски живот.
Можеби треба да се спомене и бројот на династички бракови меѓу ерменските принцези од Византија и бугарските кралеви. Втората сопруга на цар Симеон, на пример, била Ерменката Маријам. Сопругата на царот Петар први - Марија (Ирина) Лакапина била внука на византискиот император со ерменско потекло Роман први Лакапин и мајка на Борис втори и Роман. Таа со себе во Преслав донела голема придружба на интимни, од кои некои биле Ерменци. И синот на цар Симеон први - Иван бил оженет со Ерменка. Мајката на цар Самуил, Хрипсиме, исто така била Ерменка.
Меѓу активностите на Ерменското добротворно друштво се и фестивали за промоција на кујната (Извор: Ерменско добротворно друштво)
Патувањето низ историјата ги открива постојаните контакти меѓу Бугарите и Ерменците, кои особено се продлабочиле и се развивале во времето кога Бугарија и Ерменија биле во рамките на Отоманската империја. За Ерменците кои живеат во Западна Ерменија, која била освоена од Османлиите, Бугарите не се непознат народ, туку блиски и пријателски. Така, кога почнаа суровите прогони кон крајот на деветнаесеттиот и почетокот на дваесеттиот, многумина од нив спасот го бараа токму тука, каде што живееја христијаните, добро наклонети кон Ерменците. Се разбира, најголемиот бран ерменски бегалци се населил во земјата по геноцидот врз ерменскиот народ во периодот 1915-1922 година. Потоа, со одлука на владата на Александар Стамболијски и со дозвола на цар Борис Трети, Бугарија се отворила нејзините граници и призна над 30.000 трагачи спас од ерменските масакри. Отпрвин, на преживеаните не им било дозволено да се населат во големите градови, каде што со векови постоеле ерменски колонии, а тие се населиле во помалите населби. Потоа, некои од нив се преселиле во Пловдив, Софија, Варна, Бургас, а други останале таму каде што веќе изградиле домови, создале семејства, изградиле училишта и цркви. Така, заедно со веќе изградените стари ерменски храмови во Русе, Силистра, Бургас, Варна и Софија (XVII век), Пловдив, Шумен, Добрич, Провадија и Велико Трново (последните два веќе не постојат), се појавија нови и во Пазарџик, Хасково, Сливен (уништени).
Денес, во земјата има 10 активни храмови, кои се наоѓаат во пазувите на Ерменската апостолска света црква и се подредени на приматот Свети Ечмиаџин. За жал, свештеници има само во три - Софија, Пловдив и Русе.
Според последниот попис (2022), бројот на Ерменците во Бугарија е нешто повеќе од 5.300 луѓе. Сепак, овие резултати не можат да се земат како дефинитивни, бидејќи не секој го наведува своето етничко потекло при пополнување на прашалниците поради повеќе субјективни причини. Значи, веројатната бројка на Ерменци е над 10.000. Само мал дел од нив се активно присутни во ерменскиот социјален, културен и духовен живот. Постои процес на отуѓување, дури и на асимилација, како резултат на многуте мешани бракови и низа други објективни околности.
Меѓу организациите на Ерменците што дејствуваат во Бугарија, се ХОМ - Ерменското добротворно друштво со филијали во Софија, Пловдив, Варна, Русе и други градови, Сеерменскиот добротворен сојуз „Парекорџаган“ (со ограноци во Софија, Пловдив и Варна), Комитетот за ерменски студии „Хај Тад“, генерален ерменски спортски сојуз „Хоменантмен“ (го развива извидничкото движење меѓу ерменските деца и младинци), културна и образовна организација „Ереван“, АРФ „Ташнагцутјун“. Дополнително, на локално ниво функционираат формации како „Хамазкаин“ со културна ориентација, црковни одбори на поединечни ерменски цркви и Епархиски совет, училишни одбори на сабатните училишта. Постојат формирани и регистрирани т.н. Ерменските заедници, како и здружението „Ерменска заедница - Бугарија“.
Има голем број организации на Ерменци со филијали во повеќе градови (Извор: Ерменското добротворно друштво)
Сите овие структури работат во нивните сфери на активност и комуницираат едни со други во спроведувањето на најзначајните ерменски историски датуми. А црковните формации помагаат во празнувањето на значајните црковни празници како што се Велигден, Божик, Преображение Господово (Вартавар), Светиот крст, Преображение на Света Богородица и други.
Во Бугарија со децении излегуваат весници. Најстариот меѓу нив е Ереван, кој работи од декември 1944 година во Софија. До почетокот на 1970-тите, тој се објавуваше само на ерменски јазик и беше неделен весник. Потоа стана двојазичен, дистрибуиран на основа на претплата и објавуваше осум страници еднаш неделно. Од 2022 година веќе се објавува само во електронска верзија.
Од средината на 1990-тите, се појави „Вахан“, објавен во Пловдив, кој продолжува да се објавува, а исто така е неделен, двојазичен и опфаќа теми од внатрешниот ерменски живот и настани од Ерменија, Карабах и дијаспората. Станува збор за издание на организацијата „Хамазкаин“. Речиси 20 години постои и двонеделникот „Парекорџагани цаин“ („Гласот на Парекорџаган“), повторно во Пловдив.
Ако на почетокот на 20 век ерменските бегалци беа претежно занаетчии, дури и најпрвин внесоа некои занаети во Бугарија, а потоа пред последните 30-40 години занаетчиството остана во втор план за сметка на голем број други професии. Денес, во најголем дел, претставниците на ерменското малцинство се луѓе со високо образование. Многумина од нив уживаат слава и настапуваат во областа на културата, уметноста, банкарството, технологијата, медицината, правото, инженерството. Меѓу нив се познати уметници, музичари, пејачи, продуценти, режисери, лекари, научници итн. Ерменската заедница е одлично интегрирана, образована, добро прифатена од бугарската јавност како неотуѓив дел од нејзината шарена палета.
Прочитај го целото истражување „Вистина ли е дека Бугарија не признава етнички малцинства?“
