Пролетта и летото се традиционални месеци за аплицирање на универзитет. Годинешната пандемија создаде голема неизвесност во плановите на кандидатите, особено за оние кои планираат да студираат во странство. Сепак, малкумина од нив се откажуваат од своите намери.
Бугарските универзитети веќе се прилагодија на новите реалности, започнаа да организираат онлајн испити за да им олеснат на кандидатите, а некои од нив, како што е најстариот и најпрестижниот универзитет во земјава - софискиот универзитет „Св. Климент Охридски “(СУ), дури ги укина скоро сите испити за кандидатите за да не ги стават во опасност идните дипломирани специјалисти. Какви придобивки се обезбедени за македонските студенти кои со години ја избираат Бугарија за своето високо образование? Што ги привлекува студентите од Северна Македонија кон бугарските високообразовни институции? Кои специјалности избираат и каде ја гледаат својата иднина?
Податоците на бугарското Министерство за образование (МОН) покажуваат дека македонските студенти во Бугарија се зголемуваат. Бројот на бруцоши примени за учебната 2017/18 година е 241. Една година подоцна, во 2018/19 година, тие се зголемија на 264, а во 2019/20 година веќе се 337. Вкупниот број на студенти од Република Северна Македонија кои учат во втор семестар на бугарските универзитети годинава е 799.
Како е организиран приемот?
Приемот на македонски студенти во Бугарија се заснова на две уредби на Владата на Р. Бугарија. Уредбата бр. 228 на Владата од 1997 година е наменета специјално за граѓаните на Северна Македонија. И оваа година се определени 150 места за тоа. Оние што се примени според оваа уредба ќе плаќаат такси онолку колку што плаќаат бугарските студенти во државната квота. Оваа година, сепак, апликацијата ќе се изврши по електронски пат - без традиционалните испити на бугарски јазик и историја, туку само според документи. За студентите во првата година на студирање се планира стипендија од 240 лева месечно, без оглед на нивниот успех, а од втора година стипендиите ќе се доделуваат за секој семестар одделно со минимален успех од претходните два семестари не понизок од добар 4,00.
Уредбата бр. 103 од 1993 година е за кандидати од бугарската дијаспора ширум светот. Тие полагаат испит (тест), вклучувајќи прашања за бугарски јазик и литература и историја на Бугарија. Оваа година, како резултат на епидемиолошката состојба, како исклучок, нема да има и приемен испит за кандидат-студенти. Аплицирањето ќе се реализира електронски. Упатствата за апликација ќе бидат напишани и објавени на веб-страницата на Министерството за образование - www.mon.bg во делот „За Бугарите во странство“, Студирање во Бугарија.
Планираните места за обука на кандидати од бугарска националност од сите земји во кои има бугарска дијаспора, вклучително и од Северна Македонија, за новата учебна година се 1970. Бонус за новопримените студенти според оваа уредба од 2020/21 година ќе биде што тие исто така нема да плаќаат школарина. Одлуката за тоа беше донесена уште минатата година, при што се очекуваат околу 1.300 студенти со бугарско потекло од четири земји - Албанија, Косово, Северна Македонија и Србија - да бидат ослободени од школарина на бугарските државни универзитети. Покрај тоа, тие, како и нивните колеги од Украина и Молдавија, добија уште една предност - ќе добијат стипендија, без дополнителни услови, за првата година од студиите во износ од 240 лева месечно. Од втората и следните академски години, тие ќе добијат стипендии доколку нивниот успех од претходните два семестри не е помал од 4,00.
Вкупно 1.300 студенти од четири земји - Албанија, Косово, Северна Македонија и Србија кои ќе докажат бугарско потекло, се ослободени од школарина на бугарските државни универзитети
Граѓаните на Северна Македонија можат да аплицираат на бугарските универзитети и како државјани на трети земји на државните и приватните универзитети - платено образование. Според оваа уредба, во сите високообразовни институции во Бугарија учат 101 студенти во академската 2019/20 година.
Кои специјалности ги избираат македонските студенти?
Статистичките податоци покажуваат дека македонските студенти ги избираат главно најперспективните специјалности што ги нудат бугарските универзитети – на кои тешко се влегува, се учи многу, но гарантираат висока плата заради големата побарувачка за таков кадар на глобално ниво. Најпосакуваната специјалност на студентите примени според двете уредби (бр. 228 и бр. 103) е несомнено медицината, за која годинава се пријавиле 69 кандидати, покажуваат статистичките податоци од бугарското Министерство за образование.
Ова е целосно разбирливо ако го погледнеме системот за оценување на високообразовните институции во Бугарија - медицинските универзитети традиционално се на прво место според квалитетот на образованието што се нуди во земјата, и меѓу оние што создаваат добра наука. На второ место во однос на интересот од македонските студенти е економијата - со 24 млади кандидати. На трето место по популарност се информатичките технологии - 19. Компјутерското и софтверското инженерство го избраа сличен број на кандидати - 18 лица, главно заради многуте странски ИТ компании во Бугарија, кои даваат добри перспективи за иден развој. Стоматологијата ја избраа 14 студенти, исто толку сакаа да учат психологија на бугарските универзитети.
Интересно е да се види распределбата на студенти од Северна Македонија во најбараните бугарски универзитети, како што е Медицинскиот универзитет во Софија. Од раководството на Медицинскиот универзитет за весникот „Сега“ посочија дека 57 студенти од прва до шеста година од Северна Македонија студираат таму. 15 студенти аплицирале за академската 2019/2020 година. На медицина студираат двајца, тројца на стоматологија, фармација избрале пет, три се на стоматологија и по еден студент учат за рехабилитатор и за медицинска сестра.
На најголемиот економски универзитет во земјава - Универзитетот за национално и светско стопанство (УНСС), за академската 2019/20 година студираат 72 странски студенти, граѓани на Република Северна Македонија - 69 лица на додипломски студии и 3 на магистратура. Меѓу специјалностите што ги избираат студентите се Меѓународни односи, Медиуми и новинарство, Бизнис администрација, Јавна администрација, Меѓународни економски односи и други. Тројцата студенти кои студираат на магистерски студии избрале Меѓународни економски односи, Менаџмент на недвижнини и Бизнис информатика со специјализација во „Информациски системи за бизнис анализи“. Во УНСС нема граѓани на Република Северна Македонија кои учат на свој трошок“, посочија од универзитетот.
Суровите податоци се индикативни, но најдобра слика создаваат кажувањата на самите студенти, примени да учат во Бугарија.
Достапни професори
Маја Тодороска е во Бугарија веќе 6 години. Студира магистратура на Техничкиот универзитет во Софија, специјалност „Обновливи извори на енергија“ на Електротехничкиот факултет. Таа има бугарско државјанство, поради што е запишана како Бугарка според Уредбата бр. 103. Сепак, многу други нејзини македонски колеги се запишани според Уредбата бр. 228 на Владата, со која се дава можност до 150 граѓани на Северна Македонија да бидат примени на бугарските универзитети, при што нивните места се субвенционирани од државата. За да бидат примени, тие исто така мора да полагаат два испити - бугарски јазик и историјата на Бугарија. За таа цел, Бугарската амбасада во Скопје организира бесплатни предавања, кои ги подготвуваат идни кандидати-студенти.
„Како јас, така и другите македонски студенти кои студираат овде ја избираат Бугарија во голема мерка затоа што земјата е членка на Европската Унија и универзитетите даваат диплома што се признава насекаде“, споделува Маја. Другата предност, за која таа во почетокот само што слушнала, а потоа и самата почувствувала, е достапноста на бугарските професори. „Тука пристапот на професорите е различен, секој студент има пристап до нив, си разменуваме телефони, е-пошта. Нашите наставници не се недостапни, можеме да добиеме повратна информација од нив скоро во секое време", вели уште Маја. Бидејќи таа не студирала на македонски универзитет, за неа е тешко да го спореди нивото на образование, но судејќи според впечатоците на нејзините врсници и колеги, можеби вежбите во Бугарија се за степен подобри.
Маја во моментот работи во кол центар, за што и помага особено доброто владеење на германскиот јазик. Последно, но не и најмалку важно, меѓу предностите на високото образование во Бугарија, таа ги става условите за живот во Софија - според неа, иако малку, храната и животот воопшто се поевтини тука, јавниот превоз е добро уреден, а македонските студенти мора да бидат обезбедени во студентски дом, што е со доста прифатлива цена од 50 до 100 лева месечно, во зависност од универзитетот и дали си сам во соба или со друг студент.
Висок квалитет на образование
Горде Илиева е во Бугарија од 2011 година, кога од пријателки дознава дека земјата нуди многу добро медицинско образование, дава европска диплома и има добри перспективи за работа. Затоа решава да аплицира овде. Полага испити за бугарски јазик и историја, за што се подготвува во Скопје. Првично, таа беше примена да студира на Медицинскиот универзитет-Варна според Уредба на Владата бр. 228, по што се префрлува на Медицинскиот универзитет-Софија – според Уредба на Владата бр. 103. Таа во моментов е студент на четврта година, скоро на крајот на студиите. Таа вели дека е многу задоволна од својата пракса во болницата „Александровска“. На неа и се допаѓа начинот на кој и се обраќаат наставниците тука. Плаќа 450 лева за студиите, како и бугарските студенти, и задоволна е од стипендиите за македонски студенти, кои, според неа, се доделуваат дури и по подобри услови од оние за нејзините бугарски колеги (може и со успех помал од 4,50). Горде во моментов работи како асистент во приватна клиника.
Повисоки плати
Силвија Стамболиска е студентка од трета година на Бизнис администрација на Универзитетот за национално и светско стопанство (УНСС). Таа избра да студира во Бугарија затоа што „тука има повеќе можности и квалитетот на образованието е подобар“. Таа аплицирала со документи во бугарската амбасада во Скопје, каде што има бесплатни предавања и обезбедени бесплатни учебници за да се подготви за испитите по бугарски јазик и историја во Софија. „Бев примена според Уредба на Владата бр. 228 и дури подоцна дознав дека имам бугарски корени (нејзиниот дедо) и можев да бидам примена според Уредба на Владата бр. 103“, рече таа. Силвија е на мислење дека животот во Софија е подобар - не е поскап од Македонија, а во исто време платите во Софија се повисоки. Таа е задоволна и од стипендијата што ја добива - првично 200 лева месечно, потоа 240 лева, што може да ги покрие трошоците за нејзиното образование - 250 лева за семестар.
Повеќе можности за развој
Александар Иванов, исто така, ја избра Бугарија заради поголемите можности за работа кои според него ги нуди земјата на полето во кое сака да се развива - информатичка технологија. Тој беше примен да студира високо образование и во Скопје и во Софија, но на крајот ја избра Бугарија и поточно Техничкиот универзитет во Софија. Таму беше примен во 2016 година по традиционалните испити по бугарски јазик и историја (со указ бр. 228), а веќе четири години студира по специјалност „компјутерски и софтверски инженеринг“. (Неговата такса е 375 лева за Бугарските студенти, тој исто така добива стипендија, како и сите македонски студенти). Неколку фактори играат улога за неговиот избор - од една страна, има добар пример - овде студира и неговиот брат, и тој исто така сака предизвик и да излезе од неговата зона на удобност. Од друга страна - „Софија е развиен град, има повеќе млади луѓе, повеќе европски компјутерски компании, во кои човек има повеќе можности да најде добра работа“, рече тој.
Александар признава дека очекувањата за неговото образование биле поголеми, но размислува дека кога човек ќе заврши училиште во 12 –ти клас, секогаш има прекумерно големи соништа и очекувања. Сепак, тој вели дека е многу задоволен од знаењето што го добива тука, со предупредувањето дека тоа е само основа. „Отсега зависи од секоја личност колку далеку ќе се развива на полето со кое се занимава“, вели тој. Очигледно, младиот човек не престанува да се усовршува, штом веќе работи - како програмер во странска банка во Софија. Набљудувањата на Александар исто така покажуваат дека македонските студенти избираат главно технички и медицински специјалности на бугарските универзитети, тој самиот познава многу свои сонародници на универзитетот во Софија, кои студираат хемија и биологија.
Какви примања гарантираат бугарските универзитети?
Високообразовните институции во Бугарија обучуваат сѐ повеќе лекари, инженери и наставници и помалку економисти и правници. Студентите продолжуваат да го рационализираат нивниот избор на специјалност според побарувачката на пазарот на трудот. За прв пат, уделот на универзитетски дипломираните студенти на работни места за кои се бара високо образование ја надминува границата од 50%.
Ова се главните трендови регистрирани од најновото издание на системот за рангирање на високообразовните институции во Бугарија за 2019 година. Меѓу позитивните заклучоци се уште и зголемениот научен производ на универзитетите и зголемен приход што го носи студирањето на скоро сите професионални правци.
Информатиката останува број еден во оданочените месечни приходи, на кои студентите можат да сметаат по дипломирањето - во просек 2.586 лева, што претставува зголемување за скоро 200 лева во однос на минатата година. Сепак, педагогијата сè уште е меѓу најниските приходи - таа „оди“ со плата од само 971 лева, што е зголемување со поскромните 103 лева.
Студентите од Македонија во Бугарија најмногу сакаат да студиираат медицина, информатички технологии и економија
Во Бугарија сè уште е важно не само што го учите, туку и каде го учите. Едно е да студираш информатика на универзитетот во Софија, по што може да сметаш на 4,193 лева, или на приватниот Нов бугарски универзитет (НБУ), каде специјалноста носи 3.438 лева, а сосема друга на Југозападниот Универзитетот - 1,426 лева, или на Универзитетот во град Шумен - 1,123 лева. Право, завршено на Нов бугарски универзитет, оди со 1,878 лева приход, на Универзитетот за национално и светско стопанство - 1.415 лева, и на универзитетот во Софија - 1,375 лева. Сепак, правниците со диплома од Југозападниот универзитет (ЈЗУ) можат да се надеваат на просечна плата од 1.281 лева, а оние од Слободниот универзитет Бургас – одвај на 970 лева.
Невработеноста меѓу дипломирани студенти по економија на Американскиот универзитет, на пример, е само 0,5%, додека кај дипломираните на Стопанската академија во Свиштов - 5,4%. Реализацијата на економистите од Свиштов, на пример, е одвај 30%, додека кај оние од Софискиот универзитет е над 70%, а при Американскиот универзитет - скоро 85%. Во специјалностите со државата како работодавач (медицина, педагогија, воени работи) разликите не се толку големи - најголемата плата што кандидат - педагозите можат да ја очекуваат е ако студираат на ова поле на Универзитетот во Софија - таму приходот би бил во просек 1150 лева ., а најнизок - ако се подготват за наставници на Југозападниот Универзитет - 859 лева.
Кои се најголемите бугарски универзитети?
Во Бугарија има 51 универзитети - 37 државни и 14 приватни. Универзитетот за национално и светско стопанство има најмногу студенти - вкупно 20.397 студенти - што е исто така најголемиот и најпрестижниот економски универзитет во земјата. На второ место во однос на бројот на студенти е најстарата високообразовна институција - Софискиот универзитет, кој има најдобар квалитет на образование во повеќето специјалности што ги нуди - со 18.870 кандидати за дипломи. Третиот по големина е Пловдивскиот универзитет „Паисиј Хилендарски“, кој нуди широк спектар на специјалности - со над 15 илјади студенти. На 4-то место е Техничкиот универзитет, кој гарантира добра реализација за младите луѓе - со 10.314 студенти, а на петтото место - Југозападниот универзитет со 9.442 студенти. Медицинските универзитети во Софија и Варна имаат соодветно 8968 студенти (седмо место) и 5296 студенти (15-то место). На универзитетот во Велико Трново со широк профил студираат 9189 студенти, кој се рангира на шестото место по број на студенти, на Слободниот универзитет во Варна (приватен) - 8716 студенти (осмо место), на Нов бугарски универзитет (приватен) - 8623, и на Економскиот универзитет во Варна - 7420 студенти (10-та позиција).
Новинарка: Силвија Георгиева, весник Сега, Бугарија Фотографија: Илијана Кирилова, весник Сега, Бугарија
Оваа содржина ја изработи весникот Сега во соработка со Институтот за комуникациски студии и онлјан платформата Само прашај, како дел од проектот Поврзи ги точките: подобрени политики преку граѓанско учество што го финансира Британската амбасада во Скопје.