Што нѝ сервираа политичарите во кампањата: Бајати идеи и апсолутна негрижа за македонскиот јазик

Речиси еден месец земјава живее во изборна кампања и тоа двојна. Прво почна претседателската, а потоа и кампањата за парламентарните избори. Кандидатите, политичарите, партиските лидери секојдневно се во вестите, постојано се емитуваат рекламните спотови, а низ градовите од сите страни се смешкаат претендентите за претседателската функција и носителите на пратеничките листи. Граѓаните деноноќно се бомбардирани со пораките од кампањите. Поради сето ова се наметнува прашањето, што всушност нѝ понудија во оваа кампања политичките партии, што видовме на митинзите и во рекламите кои практично ние им ги плаќаме, со оглед дека добиваат пари од државниот буџет за да нè убедуваат дека тие треба да бидат нашиот избор.

Здодевни, неинвентивни, погрешно насочени, полни со навреди и национализам, без суштнски идеи за проблемите кои се секојдневие за граѓаните на кои воопшто и не им се обраќаат, туку се расправаат меѓусебе и згора на тоа со неправилен македонски јазик. Ова е генералниот впечаток на експертите од неколку области кои „Само прашај“ ги консултираше околу пораките, концептот и смислата на кампањите.

За комуникологот Сеад Џигал ова се очекувани пораки кои веќе сме ги виделе. Според него кампањите се насочени кон краткотрајна мобилизација на гласачкото тело, без никава перцепција за подолгорочна иднина. Најголемата грешка, според него, е фокусирањето на тенденциозното поигрување со емоциите на граѓаните и нудење пораки за кои се знае дека луѓето сакаат да ги чујат.

„Во еден цитат на Антонио Грамши се вели дека луѓето не ги контролираат идеите, туку идеите ги контролираат луѓето, додека партиите во кампањите си поигруваат со идеи кои очекуваат да им дадат брза полза, неразмислувајќи за подоцнежните последици. Во фокусот на оваа кампања повторно се партиските реторики и преку нив обид да се консолидира и мобилизира партиското членство. Тоа се пораки, од една страна, за поддршка на оние кои треба да нѐ водат на патот кон ЕУ, наспроти оние кои не се за тој пат, а сè под наводно влијание на антизападни интереси. Од друга страна се пораките за корупција, криминал и квалификации за неспособност на власта и барање одговорност. Дури и кога се повикува на обединување околу овие пораки, имплицитно тие се однесуваат на партиско-идеолошко или на етничко обединување. Тоа се гледа и во јазикот кој го користат лидерите и кандидатите, како и во нивните слогани. Негативната кампања во наши услови е сѐ уште многу влијателна, затоа што покрај партиската мобилизација, таа поттикнува и тнр. ‘гласање против’ кое често носи голем број гласови. Пораките имаат свои идеи и смисла, но како во онаа народната, ‘ти говорам ќерко, сети се снао’, доста често се индиректни или затскриени. На пример, ‘Наш претседател’ и ‘Македонија повторно твоја’ – ‘наш’ и ‘твоја’ навидум реферираат кон граѓанинот, но тие имаат своја посебна конотација и читање за партиското членство или за одредена идентитетска група и резонираат со нивни базични стравови или нелагодности. Од тој аспект, тие имаат своја смисла, но се забележува сериозен дефицит од свежи идеи и пораки, а уште помалку визија или реален план за работа. Многу често се надминуваат надлежностите на кандидатите или пак се лицитира со суми за трошење, делење на граѓаните, градење, кои се нетранспарентни како ќе бидат обезбедени средства за нив, што е всушност и порака дека кандидатите најчесто планираат задолжувања и партиска контрола врз текот на парите“, анализира за „Само прашај“ Џигал.

Во фокусот на оваа кампања повторно се партиските реторики за да се консолидира и мобилизира партиското членство

Расфрлањето со значајни изрази, со големи зборови како гордост, иднина, просперитет, лидерство е без суштина и се користи само за граѓаните да заборават што било во минатото и привремено да се навлечат на концептот кој сакаат да го наметнат партиите.

„Тоа е сериозен проблем, особено доминацијата на афективната комуникација каде партиите преку своите пораки, реторики и наративи тенденциозно си поигруваат со чувствата на граѓаните и им нудат површна слаткоречивост со силни пораки кои знаат дека народот сака да ги чуе. Ова им дава краткорочна утеха, но не и обмислен план за решавање на проблемите. Топосите на ‘златното минато’, ‘земскиот рај’ кој нѐ чека во ЕУ, ‘силна нација’, ‘храбриот лидер’ го влечат наративите и многу влијаат во тонот и пораките на кампањите. Комуникацијата е тесно поврзана со културата и системот на вредности, така што овие појави не можат да се сменат преку ноќ. Партиите и кандидатите се вешти да наметнат пораки кои со повторување влијаат на тоа граѓаните да заборават на минатото или пак, на тековната реалност“, вели Џигал.

Се игра на картата на емоциите на граѓаните наместо да се нудат реални проекти, тоа, вели Џигал, е најголемата грешка во кампањите.

„Веројатно тоа е преголемото фокусирање на емотивни реакции и афективна мобилизација на граѓаните, за сметка на рационални, добро обмислени и транспарентни планови за работа и реформи. Во кампањите се неопходни одредени евокации на идеали и симболи, но тие не смеат да бидат манипулативни во смисла да ветуваат нешто што не е реално, или е во доменот на митологија и епски наративи. Премногу се манипулира со наклонетоста на граѓаните кон колективите, без разлика дали се тоа самите партии, етникумите, верските или јазичните групи. Премалку се комуницира со граѓанинот како поединец, како тој на поединечен план може да се реализира без да биде принуден да го гледа својот просперитет преку втопување во поголемите групи кои треба да ги решат сите негови проблеми“, смета Џигал.

Ни х од храбра, ни р од реформска содржина

Криза на политичката понуда и комплетно занемарен граѓанин во кампањите, партиите си се обраќаат меѓусебе и со тоа го навредуваат гласачот, смета политичкиот аналитичар Петар Арсовски.

„Суштински пораки има многу малку. Реално се соочуваме со криза на политичката понуда.  Истите ликови со исти приказни бараат нова поддршка. Најголем дел од кампањата е негативна – напади и обвинувања, во која во основа комуницираат партиските центри за комуникација еден со друг, додека гласачите се сведени на неми воајери. Граѓаните ги измачува тоа што се оставени настрана – додека партиите се натпреваруваат во пинг-понг прес конференции, никој не зборува за конкретни идеи или проекти“, вели Арсовски, кој досега проследил голем број изборни кампањи.

Во оваа кампања Арсовски забележува дека сите партии имаат модерни техники на маркетинг – социјални медиуми, микро-таргетирање, политики базирани на истражувања, модерни и професионални кампањи. И за него сето тоа е добро. Но, она што недостасува е, како што вели,  лидерство – нова храбра и реформска содржина во понудите на партиите. Дополнително тука на негативната страна се навредливот тон и меѓуетничките кавги, кои пак, го одвраќаат младиот гласач кој треба да е главниот фокус, со оглед дека новите генерации се оние кои треба да гласаат и да решаваат за иднината на земјата во кој треба да живеат.

Навредливиот тон и меѓуетничките кавги го одвраќаат младиот гласач кој треба да е главниот фокус

„Мислам дека секој канал за комуникација, во основа, им помага на гласачите да донесат подобро информирана одлука. Мислам дека суштинскиот недостаток е квалитетот на изборната понуда, а не техниката како таа се пренесува. Социјалните мрежи се во основа најдобриот двонасочен канал на комуникација, а партиите не ги користат така. Најголемиот дел од кампањите на социјалните мрежи се фокусирани на т.нр. top-down пристап, еднонасочна реторика, наместо вистински дијалог што помеѓу другото, би било и комуникациски поефикасно“, вели Арсовски.

Визуелниот дел, односно рекламните спотови во оваа кампања ,пак, се посебна приказна. Гледаме неинвентивни видеа во кои кандидатите нѝ се обраќаат со траорен или строг тон или, пак, држат говори фалејќи се себе си, гледаме шутирање во гол без голман, божемна спонтана прошетка и разговор со граѓани кои всушност се познати актери. Кандидатите се појавуваат на спортски настани, иако претходно никогаш ги немало таму. Сè на сè некреативни и без реалност, оценува експертката за стратешки комуникации и маркетинг Наташа Дукоска. Вели, имаше времиња кога рекламите во кампањите се чекаа како што се чекаат рекламите за Супербол во САД, на пример. Сега тоа е еднолично и здодевно без вистинска провокација која ќе нè натера суштински да се заинтересираме за кандидатот.

„Навистина беа многу здодевни, не привлекоа никакво внимание. Никаква провокација не побудија за да се информираме понатаму. Тоа мислам дека се должи на повеќе фактори. Првиот е дека, како да изумија дека живееме во една дигитална ера, и повозрасните, а да не зборуваме за помладите. Треба да најдат начин да бидат допадливи, не само допадливи, туку да најдат начин да ја пренесат пораката. Се чини дека дури не го најдоа ни патот да ја пренесат пораката којашто сакаат да ја пренесат. Тука зборуваме за едно стратешко планирање, па потоа некое креативно комуницирање. Еднолични се, сите се слични, нели. Сите се во анфас, портретот, најдобри, суперлативи. Отсуство на реалност. Како да се плашат да бидат искрени и самите политички партии и кандидати“, вели Дукоска.

И таа смета дека делот од политичка програма каде се обраќаат кон младите коишто се идните гласачи, се користи речник и термини кои им се далечни на младите и ги плашат.

Јазик навредлив за граѓаните

А кога сме кај јазикот, тука лингвистите имаат посебни и сериозни забелешки. Неправилно акцентирање, мал фонд на зборови, повторувања, лош збороред во реченицата и зборување само колку да се зборува, без вистински концепт за да се пренесе пораката и таа да биде разбрана. А, пред само малку време се фалевме со Законот за македонски јазик.

Лингвистот и славист Емил Ниами посочува дека во научната јавност се правени обиди за анализа на јазикот во кампањите, негови колеги пишувале за оваа тема, но тоа останува во позатворени кругови и никој од политичарите и оние што ги осмислуваат кампањите не ги читаат овие анализи за да ги поправаат грешките. Вели, зборувањето мора да биде правилно, но не да се поедноставува до толку за да стане навреда за граѓаните.

Фондот на зборови не треба да се намали до степен на детска градинка, туку обраќањето да е нормално

„Гледаме една апсолутна негрижа за македонскиот јазик. И доколку до пред извесно време беше мошне актуелен Законот за употреба на македонски јазик, гледаме дека сега во предизборната кампања не се почитуваат нормите на македонскиот литературен јазик и за жал ситуацијата не е нова, но сега малку и ескалира. Имаме претседателска кампања и најпрво да започнеме од акцентот. Велиме претседателска кампања, но апсолутно на 90 проценти од јавните настапи зборувавме за прет-се-да̂-тел, а не за прет-се̂ -да-тел што навистина е дегутантно. Зборувате за нешто, а не го знаете акцентот. Голем број од политичарите или да кажеме најголемиот број, апсолутно не се запознаени со акцентирањето во македонскиот јазик. Отстапување од третосложното акцентирање е навистина сеприсутно и тоа е многу страшно“, посочува Ниами.

Освен акцентот, проблем е лексиката, односно, како што забележува Ниами, се користат многу странцизми, многу англизми, веројатно слушнати некаде од страна, па се преземаат и се помакедончуваат со наставки, односно се прави своја адаптација што апсолутно не е во духот на македонскиот јазик со оглед на тоа што за тие странски зборови имаме соодветни македонски.

„Јас еднаш имав интересен момент, кога за еден политичар зборував со една негова сопартијка, зборував како е елоквентен, дека навистина убаво зборува, дека користи стандарден македонски јазик, убаво акцентира и таа ми рече ‘да, ама никој не го разбира’. Меѓутоа, работата е во тоа што не треба да одиме на линија на помал отпор и да мислиме дека луѓето се глупави и дека треба фондот на зборови да го намалиме до степен на детска градинка, туку дека треба да им се обраќаме на луѓето нормално. И секако, за еден политичар кога се обраќа дури и во такви рекламни спотови, е мошне важно да ја прикаже и својата елоквентност. Затоа што политичарот, во секој случај, треба да поседува ораторски спсобности и вештини коишто се мошне важни не само за да ги убеди луѓето, туку за јасно, концизно и прецизно да ја претстави својата мисла, својата идеја“, објаснува Ниами.

Како решение, според него, би било во секој пи-ар тим задолжително да има човек којшто ќе се грижи за јазикот, од секој сегмент било во однос на користење на стандардниот јазик, или во поглед на стилистиката или ораторските вештини на говорникот.

„Јас знам дека тоа чини во рекламната кампања, дека таа агенција би требало да плати уште еден човек, меѓутоа ако сакате добар и квалитетен производ особено кога станува збор за политичка кампања треба да се вложи во тој дел исто онолку колку што се вложува во визуелниот“, вели Ниами.

Кампањите се пред крај, војната за гласови ќе заврши, но ќе остане впечатокот дека се изнаслушавме и изнагледавме навреди, препукувања, лични пресметки, расфрлање со „големи зборови“. Партиите и кандидатите имаат програми, во нив нудат решенија за конкретни проблеми, но тие се губат во морето од навреди, подбуцнувања, најави за тоа кој ќе оди во затвор по 8 мај, кавгите за тоа кој ѝ мисли подобро на државата, кој е предавник, а кој фашист.

Граѓаните останува само да чекаат кога конечно ќе им бидат решени реалните проблеми како урнисаното здравство, образованието без учебници, загадувањето според кое сме меѓу водечките во светот, инфлацијата која ги меле семејните буџети, засиленото празнење на градовите и на селата. По изборите, вообичаено остануваат билбордите со насмеаните политичари кои ќе нè потсетуваат на ветувањата, најголем дел ги слушаме и во по неколку изборни циклуси.

Содржината ја изработи Институтот за комуникациски студии.

Поврзани стории: