- Секојдневно медиумите преку електронска пошта, но и јавноста преку социјалните мрежи се соочуваат со наплив на информации и фотографии од дневните и редовни активности на министрите и градоначалниците, но на прашањата се одговара штуро и задоцнето.
- Тоа покажува дека институциите не се доволно отворени за суштинска комуникација и се обидуваат да го наметнат својот наратив и своите сценарија.
- Дел од медиумите ја губат битката, па овие „спакувани промотивни материјали“ добиваат голем простор во информативните изданија и на телевизиите и на порталите.
- Ова што го гледаме не е ниту вистинската смисла на односите со јавност, бидејќи во пи- арот нема лажење ниту предимензионирање.
- Според досегашното искуство, поради двојните избори јавноста двојно повеќе ќе биде бомбардирана и од државните активности и од партиските собири.
Комуникацијата или односите со јавноста се заменуваат со мешавини од комерцијалниот маркетинг, а социјалните мрежи се користат како широко поле за себепромоција и за дискредитација на политичкиот противник, многу често со користење навреди и квалификации за кои речиси никогаш нема поткрепа. И за сето ова функционерите, државните институции, но и политичките партии трошат големи суми, притоа воопшто или многу штуро да објаснат со кои и чии пари го прават тоа. Ова се приликите во земјава во пресрет на двојните избори кои сосема извесно драстично ќе ја влошат оваа состојба.
„Очигледно власта во последниве седум години само продолжи да си гази во добро разгазените чевли на претходната власт или како што твитерџиите многу често знаат да кажат, ги најдоа тевтерчињата на претходните во фиоките на Илинденска број 2 и го продолжија тој терк. Не само што даваат многу малку одговори, реални одговори, не само што ги даваат многу доцна одговорите, најчесто, не само што се нецелосни, не само што не ја сфатија улогата, особено на дневното новинарство, дека тоа треба да биде брзо, точно, прецизно, а не по пет дена да се допишуваме со мејлови за некој одговор за дневна тема, туку многу често се обидуваат да се прават дека ‘не се од тука’. Односно да си ја туркаат нивната агенда што, би констатирала и за жал во одредени медиуми, во одредени тајминзи и успева“, вели Душица Мрѓа, долгогодишен телевизиски новинар, која во својата кариера била сведок на владеење на многу политички гарнитури.
Секојдневно до медиумите се споделуваат десетици соопштенија со фотографии и видеа за дневните активности на политичарите (Извор: Офцијалните ФБ профили)
Секојдневно медиумите преку електронска пошта, но и јавноста воопшто преку социјалните мрежи се соочуваат со наплив на информации и фотографии со наслови од типот: „Министерката за труд и социјала ќе изврши увид во градбата на градинка“, „Премиерот присустуваше на промоцијата на новиот апарат на Клиниката за радиологија“, „градоначалникот го пушти во употреба новото детско игралиште“. Но, наспроти ваквото „бомбардирање“ со дневните активности на функционерите, одговарањето на прашања кои ги покренуваат медиумите и јавноста воопшто, се избегнува, па се испраќаат штури, задоцнети или дури и манипулативни одговори.
„Се доведуваме до толкав апсурд што уште само не сме добиле соопштение дека некој министер се појавил на работа. Се пласираат информации за нешто што им е по дифолт работа. Тоа е исто како новинарите да пуштат соопштение ‘денеска ние направивме прилог, направивме вести, направивме емисија’. Се злоупотребува тој канал на комуникација и јас би кажала апсолутно се злоупотребува и поимот транспарентност, бидејќи шетањето на министри на кои што не им е работа да шетаат по градежни објекти, по промовирање или пуштање во употреба на некој апарат во клиниките за кој немаат поим ниту како функционира не им е работа, одат да се сликаат. И кога ќе ги прашате нешто на тие сликања, за жал, во последно време, многу често се прават и кавги со новинари“, вели за „Само прашај“ уредничката во ТВ 24 Душица Мрѓа Ковачев.
Дел од медиумите, вели Мрѓа за жал ја губат битката, па овие „спакувани промотивни материјали“ добиваат голем простор во информативните изданија и на телевизиите и на порталите.
Квази транспарентност
Добивањето одговори за проблеми или теми кои власта и државните и локалните институции сакаат да ги избегнат или „забошотат“ станува „сизифовска мака“. „Само прашај“ во повеќе наврати во текот на 2023 години за повеќе теми се обидуваше да добие одговори од надлежните институции. Во најголем дел одговори воопшто не добивме, во мал дел ни беа испратени писмени одговри во кој доминираше наративот на избегнување на конкретен одговор на прашањето, а во дел добивавме одговор буквално од една реченица на повеќе испратени прашања за конкретна тема.
„За жал и национално и регионално сме дел од еден негативен процес каде што активностите на политичкиот пи-ар се прелеваат во медиумите и во новинарството и се обидуваат да доминираат над нив. Медиумите во оваа дигитална ера имаат своја жестока борба за прежување во вид на бизнис модели, финасирање, професионална дејност. Тоа им е поткопано. И сега сме дел од уште еден дополнителен процес каде што им се поткопува фундаментот на приливот на информации, изворите на информации. Тенденцијата на политичките субјекти, за жал и праксата на политичките партии е да им наметнат на медиумите, да им подготват речиси готови новинарски продукти. Не само соопштение туку цели сценарија за снимање, за правње прилог. Љубезно им даваат информации, им даваат насоки, како, кога, што е темата и не сакаат да одговорат на потребите на новинарите од автенттични информации од најодговорните. Не мора да бидат тоа министри, може да бидат и службеници од државниот систем од понизок ранг“, објаснува комуникологот Сеад Џигал.
Дневните работни обврски се претставуваат како транспарентност во работата (Извор: Принткрин од официјалните ФБ профили)
Ваквото однесување сериозно ја проблематизира транспарентноста која не може да биде заменета со осмислените објави и соопштенија за нормалните работни обврски на носителите на функции.
„Довербата во институциите постојано паѓа, меѓу другото, и поради оваа, да кажам, квази транспарентност. Инаку, искрената транспарентност значи да соопштите и да објавите документ или нешто коешто можеби не ви оди во корист, но е дел од работењето и искрено да се искомуницира зошто е тоа така. Оти пикањето на тие работи под тепих и само истакнувањето на позитивните работи, на крајот, мислам дека, а тоа е и теоретски докажано и практично, оди на штета на тие што ја почнуваат таа комуникација. Сме виделе билтени за сработеното на кои од седум слики на билтенот на сите седум фотографии се наоѓа градоначалникот, министерот, значи раководителот на институцијата. Не треба ниту да сме многу паметни ниту многу образувани за да знаеме дека тоа не е добро. Мешањето на концептите, повторно, е еден вид на замаглување затоа што односите со јавност ги содржат сите овие концепти внатре, тие се дологорочни, тие треба да помогнат да се оствари целта на која било институција. И кај односите со јавноста е интересно што тие треба јавноста да ја земат како целост, со сите групи, преку медиумите, директно со граѓаните, со други целни групи, заинтересирани страни, а ова што го зборуваме е повеќе насочено преку медиумите да се изврши позитивно портретирање на една личност“, објаснува Герман Филков од Центарот за граѓански комуникации.
Тоа покажува дека институциите не се доволно отворени за суштинска комуникација, не само со медиумите туку и со јавноста и се обидуваат да го наметнат својот наратив, својата динамика, своите сценарија и да не одговараат на непријатните прашања.
Преклопување на маркетингот со односите со јавност
А, токму непријатните прашања треба да бидат приоритет за секоја одговорна власт, посочува Џигал, бидејќи преку нив најлесно ќе скенираат кои проблеми ги мачат, не медиумите туку токму граѓаните кои им се работодавачи. Но, наспроти ова јавноста добива деривати на комерцијалниот маркетинг, вели тој.
„Овде се работи за еден подлабок процес на преклопување на маркетингот врз односите со јавност. Тоа е една долга појава која има корени од мандатот на Бил Клинтон. Тој пред да биде избран во вториот мандат во 1996, ангажираше некои советници на Тони Блер кој тогаш беше премиер на Британија и неговата пи-ар служба му ја позајми за таа кампања. Главниот метод таму беше да се користат методи на комерцијалниот маркетинг, на бизнис маркетинг во политички цели. Значи, како да го продадеме политичарот, како да ја продадеме неговата кампања. Тоа е долга анализа, но суштината е таа. Кај нас сега добиваме некои деривати, остатоци, рецидиви на тој маркетинг модел на комуникација во политичката сфера што е многу лош процес и всушност, политичарите, функционерите нам ни нудат такви техники на комуникација: ќе ни продадат некој настан, ќе ни продадат некоја реформа, ќе ни продадат некој закон и инсистираат на тоа. И претеруваат. Значи, одат по оној модел класичен маркетиншки, повторување, повторнување. Што повеќе луѓе го видат тоа, без да разберат за што се работи, ќе имаат поголем ефект. Тука е клучниот проблем“, истакнува Џигал.
Ова што го гледаме не е ниту вистинската смисла на односите со јавност, бидејќи во пи- арот нема лажење ниту пак предимензионирање, посочува Филков. И тој е на линија дека практично се користи маркетиншкиот пристап.
„Мене повеќе ми личи на рекламирање. Оти тоа е реклама, продавање на нешто, на производ, на човек, градење на некој негови имиџ. Меѓутоа, рекламата за разлика од сите други концепти има краткорочно влијание, таа бара еднократно нешто да направиме. Сега како ќе влеземе во изборниот циклус, очекувајте повеќе реклами, а помалку комуникација којашто треба да е двонасочна, помалку односи со јавност кои треба да се стратешки и помалку транспарентност која што треба да се секојдневен начин на работа, начин на однесување на институциите. Се тоа заедно ни кажува дека состојбата во следниве месеци само ќе се влошува“, вели Филков.
За ваквиот рекламен пристап, Владата, Собранието, министерствата и општините имаат ангажирано цели тимови или цели продукции
За ваквиот рекламен пристап, Владата, но и дел од министерствата како и општините имаат ангажирано цели тимови или цели продукции кои работат на реализација на материјалите кои потоа се дистрибуираат во јавноста. Сниматели, фотографи, монтажери и други технички лица со телевизиско искуство се ангажирани во Владата за да се продуцираат прес-конференции, посети на премиерот, промоции на проекти. Сето ова се плаќа од буџетот, државен или општински, односно го плаќаат граѓаните.
„Тоа не е случај само во Македонија, има во многу земји, честа пракса е прес-службите да продуцираат пресови, еве на владата конкретно, во такви сопствени студија, продукции итн. Тоа со тек на време настана, бидејќи медиумите не се заинтересирани да ја следат секоја прес конфренција на владата, повеќе нè интересираат други прашања коишто таму може нема да ги одговорат, и владата за да ја пресретне таа реалност, снима и испраќа до медиумите и медиумите тоа го објавуваат и сите се среќни и задоволни. Тука има еден проблем и мислам дека Здружението на новинари го бара со години, мислам дека конечно влезе во стратегијата на Владата, оваа последнава што се однесе на крајот од минатата година, да бидат обележани тие продукциски материјали. Значи, слики, фотографии, текстови, видео материјал, да биде јасно со жигови обележен дека е продукт на владата, на министерство , па кој сака така да го објави нека повели нека им објавува од владата на својот медиум такви материјали“, објаснува Филков.
Социјални мрежи како бојно поле за деструктивност
Целата ситуација на лоша комуникација со јавноста ја дополнуваат социјалните мрежи. Таму, функционерите, институциите и политичките личности практично неограничено ги објавуваат своите „успеси“, но и нападите кон политичките противници.
Истражувањата покажуваат дека функционерите ги користат социјалните мрежи исклучиво еднонасочно. Со тоа пракитчно, наместо страница на социјалните мрежи или вебстраница на одредена институција добиваме промотивна фан-страна на раководителнот на таа институција. Преку социјалните мрежи се канализираат пораки кои воопшто не се државнички ниту системски туку се партиски објави околку кои гравитираат партиски активисти кои фалат, воздигнуваат, не штедат зборови за да искажат колку голем „подвиг“ направила личноста на чија објава се коментира.
Социјалните мрежи всушност се користат како некое експериментално поле за тоа што фаќа, што се лепи кај јавноста, која тема предизвикува интерес, која тема предизвикува реакција вели Џигл.
„Социјалните мрежи станаа едно поле каде, не само што се тестираат своите наративи, теми, информации, полуинформации и многу често и дезинформации, туку и се трансформира во едно бојно поле, информациско поле, политичко каде што тие се натпреваруваат меѓу себе и се обидуваат да му наштетат на противникот. И според сите истражување и регионални и светски, а се покажува и во Македонија таму доминира еден пристап на деструктивнот. Тие знаат дека нивната пропаганда нема ним да им донесе гласачи, туку ќе им одзема гласачи на нивните политички противници. И за жал доминира, не тој модел да се претстави нешто, да се информира за нешто, туку да се уништи политичкиот противник, да се саботира нешто, да се подметне некоја полуинформација, селектирана информација или дезинформација и социјалните мрежи прераснуваа во едно политичко-информациско поле каде што доминира декструктивноста, преовладува тој пристап на деструктивност, на саботирање, на црни кампањи. И што е многу важно, за разлика од пред 10-15 години кога на социјалните мрежи се дискутираа теми од главните медими, сега е обратно. Значи, темите прво се тестираат, се стартуваат на социјалните мрежи и потоа се префрлаат во меинстрим медиумите како дел од тој синџир на кампања или пропаганда. Често и на националните телевизии имате прилози ‘бурни реакции на социјалните мрежи’, ‘горат социланите мрежи’, ‘жестоки реакции на социјалните мрежи’, што е погрешен пристап. Можно е да се користат како извор социјалните мрежи, но мора внимателно да се селектираат информациите, а не такви ботовски или пропагандни содржини“, вели комуникологот Џигал.
Профилите на социјалните мрежи на голем дел од институциите се практично рекламно пано на првиот човек/жена на институцијата.
„Социјалните мрежи се добра, брза и ефикасна алатка за комуникација ако правилно се користат особено што на различни социјални мрежи се комуницира со различна публика. Една е публиката на Фејсбук, друга на Инстаграм, трета на Твитер и сосема четврта на Тик-ток. Социјалните мрежи имаат и една друга добра особина, овзможуваат да се види кој е вистинскиот интерес на јавноста, некогаш се објавува одредена тема, но ‘огласите’ на социјалните мрежи покажуваат сосема друг фокус, друга димензија или поинаков агол кој го привлекува интересот на јавност од она што сме го очекувале“, објаснува Филков кој вели дека социјалните мрежи се легитимно средство за комуникација, но дека кај нас тоа се прави сосема погрешно.
Премиерот, дел од министрите, градоначалниците и водечките политички фигури се особено активни на социјалните мрежи (Извор: Официјалните ФБ профили)
Премиерот, дел од министрите, градоначалниците и водечките политички фигури се особено активни. Забележителни се спонозорираните објави, дури и по неколку во еден ден. Со оглед дека компанијата „Мета“ во чија сопственост се Фејсбук и Инстаграм овозможува да се види колку е платено, со проста математика се гледа дека еден функцинер потрошил повеќе стотици евра во еден ден за објавите. И тука повторно доаѓаме до прашањето за транспарентноста.
„Нема одговор од каде се парите. Дали се партиските пари, коишто сепак се народните пари затоа што според тој фамозен Изборен законик кој си го донесоа сите, среќно заедно, се народни пари и фактички и да се партиски пари, тие трошат народни пари за самопромоција на социјалните мрежи. Дополнително, ете го другиот апсурд. На пример, ние тука ќе направиме, односно владата ќе направи, или функционерите од општините, некои мегаломански соопштенија со фотографии, со видеа, со сè и сешто за некој коктел, ‘собиранка’ што и да е. Го земам за пример ‘фамозниот’ вински саем во Белград. По првиот се случија уште два или три, а ние уште не знаеме колку нè чинеше првиот или колку чинеше делегацијата од над 10 луѓе во Њујорк“, посочува новинарката Душица Мрѓа.
Покрај сите овие проблематични прашања, начинот на комуникација во политичката сфера во земјава дополнително го зголемува хаосот во кој граѓаните всушност и не добиваат ништо освен малку „сеир“ за тоа кој кому што рекол и каква навреда упатил.
„Хорор, некадарни, лопови, криминалци, дезертери, предавници, северџани, русофили“ – вакви и слични термини ја исполнуваат политичката сцена во земјава и тоа не само преку објави на социјалните мрежи, туку оваа комуникација се користи и на официјалните прес-конференции и други настапи на политичките фактори.
„...Во јавниот дискурс застапен на интернет-страниците и објавите на социјалните медиуми на политичките актери во Македонија преовладува реторика во која се изнесени наводи за корумпираност, нетранспарентност/неотчетност, непрофесионалност, злоупотреба на службената должност без обид за поткрепа на тие тврдења. Непроверени наоди се користат како основа за обвинување на политички противници, за развивање штетни наративи на популизам, поткопување на довербата во институциите, пристрасно селектирање на податоци што доведува до погрешни заклучоци и поттикнување општествено-политички поделби во јавноста“, покажа првиот извештај за присуството на штетните наративи во јавната политичка комуникација во Северна Македонија што е дел од поголемо истражување на Институтот за комуникациски студии кое започна во септември лани и ќе трае до јули годинава.
Извештајот „лови“ стотици штетни, навредливи и непоткрепени наративи во еден месец од само една политичка партија. Дополнително, шпекулациите и обвинувањата во некои случаи практично слепо се пренесуваат во дел од медиумите.
„Дополнително, загрижувачки е трендот на користење на официјални владини канали на комуникација за партиска пропаганда, односно објавување на партиска содржина на фејсбук-профилите на премиерот и министри од Владата. Со овие објави за партиска промоција и пропаганда на официјалните фејсбук-профили, премиерот и министрите директно ги прекршуваат начелата на професионалност и непристрасност во комуникацијата на владините претставници, но се прекршува и владиниот Етички кодекс за јавни службеници“, се вели во Извештајот.
Ова е само првиот дел од истражувањето кој се однесува на периодот септември-октомври 2023 година, кога немаше ниту техничката влада, ниту бевме во предизборен период. Она што може да се очекува дефинитивно е само влошување на ситуацијата. Според досегашното искуство, следи период кога јавноста двојно повеќе ќе биде бомбардирана и од државните и општинските активности и од партиските собири. Па така, на лажната транспрентност ќе се додадат и навредите и ветувањата кои најчесто никогаш не се реализираат.
Оваа содржина ја изработи Институтот за комуникациски студии.
